Выкапнёвае паліва

Выкапнё́вае па́ліва, гару́чыя кары́сныя вы́капні — гэта нафта, вугаль, гаручы сланец, прыродны газ і яго гідраты, торф і іншыя гаручыя мінералы і рэчывы Архівавана 13 сакавіка 2009., якія здабываюцца пад зямлёй ці адкрытым метадам. Вугаль і торф - паліва, якое ўтвараецца па меры назапашвання і раскладання рэшткаў жывёл і раслін. Датычна паходжання нафты і прыроднага газу ёсць некалькі супярэчлівых гіпотэз. Выкапнёвыя тыпы паліва з'яўляюцца неўзнаўляльным прыродным рэсурсам, бо яны назапашваліся мільёны гадоў;дабыча і выкарыстанне выкапнёвых відаў паліва стварае экалагічныя праблемы. Глабальны рух за стварэнне аднаўляльнай энергетыкі, з'яўляецца, такім чынам, рухам за задавальненне попыту на энергію.

Адміністрацыяй энергетычнай інфармацыі ЗША было падлічана, што ў 2007 годзе першасныя крыніцы энергіі складаліся з выкарыстання нафты (36,0%), вуглю (27,4%), прыроднага газу (23,0%), склаўшы 86,4% ад агульнай долі спажывання першаснай крыніцы энергіі ў свеце. Першаснымі крыніцамі энергіі з ліку невыкапнёвага паліва ў 2006 годзе былі гідраэлектрастанцыі (6,3%), ядзерная энергетыка (8,5%) і іншыя, як геатэрмальныя рэсурсы, а таксама выкарыстанне энергіі Сонца, прыліваў, ветру, дроваў і адходаў, на долю якіх прыпаў паказчык у 0,9%.

Спальванне гаручых карысных выкапняў вырабляе каля 21,3 гігатонаў двухвокісу вугляроду (CO₂) у год, але лічыцца, што прыродныя працэсы могуць паглынуць толькі каля паловы гэтай колькасці, такім чынам чыстае павелічэнне складае больш чым на 10 млрд тон атмасфернага дыяксіду вугляроду ў год, пры тым, што тона вугляроду ў атмасферы эквівалентна 44/12 або 3,7 тонам вуглякіслага газу^[1]. Вуглякіслы газ з'яўляецца адным з парніковых газаў, што павышае радыяцыйнае ўздзеянне і спрыяе глабальнаму пацяпленню, у выніку чаго сярэдняя тэмпература Зямлі ўзрастае, што, на думку пераважнай большасці вучоных-кліматолагаў выклікае сур'ёзныя пабочныя эфекты.

Нафта і прыродны газ утвараюцца ў выніку анаэробнага раскладання рэшткаў арганізмаў, уключаючы фіта- і заапланктону, якія жылі ў моры ці возеры, якія апынуліся на дне ў вялікіх колькасцях у бескіслародных умовах мільёны гадоў таму. За геалагічны час, гэтая арганічныя рэчывы, змешаныя з брудам, атрымалі пахаванне пад пластамі цяжкага асадку. У выніку высокага ўзроўню цяпла і ціску, выкліканага хімічнымі зменамі, арганічныя рэчывы ператварыліся спачатку ў воскападобны матэрыял, вядомы як кераген, які знаходзіцца ў гаручых сланцах, а затым, пры большым паказчыку цяпла, у вадкія і газападобныя вуглевадароды ў выніку працэса, вядомага як катагенез.

Існуе шырокі спектр арганічных або вуглевадародных злучэнняў у любой паліўнай сумесі. Канкрэтныя сумесь вуглевадародаў дае палівам свае характэрныя ўласцівасці, як тэмпература кіпення, тэмпература плаўлення, шчыльнасць, глейкасць і іншыя. Некаторыя віды паліва, як прыродны газ, напрыклад, утрымліваць толькі газападобныя кампаненты.

Па апублікаваных разліках запасы здабыванай нафты на Зямлі складаюць каля двух трыльёнаў барэляў (Кэмпбел і Лехерэр). Ацэнка запасаў вугалю дае лічбу ў 500 мільярдаў т.

Я запрашаю чытача заплюшчыць вочы і паспрабаваць уявіць сабе, які гіганцкі прамежак часу спатрэбіўся планеце для назапашвання ў нетрах запасаў нафты, якія мы марнуем, як п’яны матрос у прыпартовай карчме марнуе свой заробак.^[2]

За XVIII стагоддзе аб’ём здабыванага вугалю павялічыўся на 4000 %, Да 1900-га года здабывалася 700 мільёнаў тон вугалю ў год, затым надыйшла чарга нафты. Спажыванне нафты ўзрастала каля 150 гадоў і напачатку трэцяга тысячагоддзя выходзіць на плато. У наш час у свеце здабываецца больш 87 млн барэляў у суткі.

Пошук нафты на тэрыторыі Беларусі ажыццяўляецца з 1952 г., а распрацоўка пачалася з 1965 г. За перыяд з 1965 па 1975 год было здабыта 35 млн. т. нафты, дасягнуўшы гадавога максімуму 8 млн. т. у 1975 г. Затым гадавая здабыча пачала змяншацца, з-за памяншэння здабычы на самых буйных радовішчах. У наш час у Беларусі здабываецца прыклада 2 млн. т. гэтага карыснага выкапня.^[3]

Торф — іншае выкапнёвае паліва, што здаўна здабываецца ў Беларусі. Самыя буйныя тарфяныя запасы ёсць у Гомельскай, Брэсцкай і Мінскай абласцях. Агульная плошча тарфяных масіваў — каля 2,5 млн. га., а агульная вага — каля 3 млрд. т. Штогод здабываецца 14 млн. т. торфу.

Гаручыя сланцы ўпершыню выяўлены ў Беларусі ў 1963 г. У межах заходняй часткі Прыпяцкага прагіну сланцаносныя адклады залягаюць на глыбінях, даступных для распрацоўкі шахтавым метадам. Гаручыя сланцы ўяўляюць сабою асадкавыя ўтварэнні буравата-шэрага колеру з высокім (больш 15%) утрыманнем цвёрдага нерастваральнага арганічнага рэчыва - керагену. Прагнозныя рэсурсы гаручых сланцаў у гэтым басейне да глыбіні 600 м складаюць 11 млрд. т. Карысны выкапень характарызуецца высокай попельнасцю (75 %). Адмыслоўцы лічаць, што прамысловае засваенне ў Прыпяцкім сланцаносным басейне будзе эканамічна апраўданым толькі пры ўмове поўнай утылізацыі ўсіх прадуктаў сланцаперапрацоўкі, у тым ліку попелу.

У Прыпяцкім прагіне, у паўднёвай частцы Беларусі, сустракаюцца таксама бурыя вуглі, якія залягаюць на глыбінях 290—900 м. Прагнозныя рэсурсы вуглёў у адкладах карбону да глыбіні 600 м ацэньваюцца ў 410 млн. т. У юрскай вугляноснай тоўшчы прагнозныя рэсурсы вуглёў перавышаюць 520 млн. т. Лепш за ўсё вывучаны паклады бурых вуглёў у міяцэнавых адкладах. У сувязі з невялікімі глыбінямі залягання (20—80 м.) яны даступныя для распрацоўкі кар'ерамі. У заходняй частцы Прыпяцкага прагіну выяўлена 3 радовішчы: Жыткавіцкае, Брынёўскае і Тонежскае. У найбольш буйным — Жыткавіцкім, запасы складаюць каля 70 млн. т. Вуглі Жыткавіцкага радовішча гумусавыя, нізкай ступені метамарфізму. Нягледзячы на складаныя гідрагеалагічныя ўмовы, на базе гэтага радовішча магчыма будаўніцтва буравугальнага кар'ера прадукцыйнасцю 2 млн. т. у год.

На доля прадпрыемстваў паліўна-энергетычнага комплексу Расіі даводзіцца палова выкідаў шкодных рэчываў у атмасфернае паветра, больш траціны забруджаных сцёкавых вод, траціна цвёрдых адыходаў ад усёй нацыянальнай эканомікі. Асаблівую актуальнасць набывае планаванне экалагічных мерапрыемстваў у раёнах піянернага засваення рэсурсаў нафты і газу.

Спальванне выкапнёвых тыпаў паліва стварае выкіды двухвокісу вугляроду (CO₂) - парніковага газу, які дае найвялікі ўнёсак у глабальнае пацяпленне. Прыродны газ, асноўную частку якога складае метан, таксама з'яўляецца парніковым газам. Парніковы эфект ад адной малекулы метану прыкладна ў 20 раз большы, чым ад малекулы CO₂, таму з кліматычнага пункта гледжання спальванне прыроднага газу пераважней яго трапленню ў атмасферу.

• Сінтэтычнае паліва

• Беларускі геалагічны партал Архівавана 19 красавіка 2009.
• «The Coming Energy Crisis?» Архівавана 27 лістапада 2020.
• «Powering the Future» Архівавана 1 снежня 2007.. National Geographic
• Fossil Fuel Subsidies in Europe Архівавана 29 лістапада 2008.