Пазадарожнік

Пазадарожнік (англ.: off-road vehicle) — аўтамабіль, які валодае падвышанай праходнасцю па бездаражы за кошт высокага клірэнса, вядучых пярэдніх і задніх колаў^[1][2]. Легкавыя пазадарожнікі ў прастамоўі называюць джыпамі.

У Вялікай савецкай энцыклапедыі паняцце пазадарожны згадваецца ў артыкуле «Аўтамабіль»:

Па праходнасці Аўтамабілі падзяляюцца на дарожныя, пазадарожныя (кар’ерныя) і Аўтамабілі павышанай і высокай праходнасці. … Пазадарожныя, якія маюць павялічаныя памеры і восевыя нагрузкі, могуць выкарыстоўвацца толькі на спецыяльных дарогах, напрыклад, у кар’ерах.^[3]

Называць звычайныя транспартныя сродкі «пазадарожнікамі» не карэктна, так як сапраўдным пазадарожнікам не дазволена перамяшчэнне па дарогах агульнага карыстання^[4]. У ПДР даецца азначэнне толькі паняццю «транспартны сродак»:

«Механічны транспартны сродак» — транспартны сродак, які прыводзіцца ў рух рухавіком. Тэрмін распаўсюджваецца таксама на любыя трактары і самаходныя машыны.^[5]

Згодна з Правіламі дарожнага руху, дарога — комплекс інжынерных збудаванняў або паласа зямлі, якія прызначаны і выкарыстоўваюцца для руху ў вызначаным парадку транспартных сродкаў і пешаходаў. У ПДР таксама даецца вызначэнне «Прылеглая тэрыторыя» — тэрыторыя, якая непасрэдна прылягае да дарогі і не прызначаная для скразнога руху транспартных сродкаў.

У ПДР не вызначаецца паняцце пазадарожнік і не гаворыцца пра якія-небудзь абмежаванні іх выкарыстання. Разам з тым любы механічны транспартны сродак павінен быць «зарэгістраваны ва ўстаноўленым парадку»; калі транспартны сродак не адпавядае некаторым стандартам, то ён папросту не будзе зарэгістраваны, і, такім чынам, не зможа легальна выязджаць на дарогі агульнага карыстання.

На выкарыстанні словы «allroad» замест сталага тэрміна «джып» настойвае карпарацыя Крайслер па прычыне валодання аднайменнай гандлёвай маркай.

Існуе блізкі тэрмін «уседарожнік», больш дакладна вызначаючы прызначэнне аўтамабіляў падвышанай праходнасці: рух як па дарогах з палепшаным пакрыццём, так і па дарогах зусім без пакрыцця, але ўсё ж па дарогах.

Слова «пазадарожнік» мае на ўвазе магчымасць эксплуатацыі транспартнага сродкі не толькі на ўладкаваных дарогах, але і на бездараж. Але сінанімія паняццяў пазадарожны і бездараж з’яўляецца ўяўнай, так як паводле азначэння дарогі, паласа зямлі, якая з’яўляецца бездаражжу, пры яздзе па ёй ператвараецца ў дарогу. Таму слова «пазадарожнік» з’яўляецца аксюмаранам.

Перад пачаткам Другой сусветнай вайны на ўзбраенні армій свету было некалькі аўтамабіляў з колавай формулай 4×4, а менавіта: амерыканскі поўнапрывадны «Мармон-Херынгтан», японскі «Курагане» (1935 г.), нямецкі «сярэдні пазадарожны» аўтамабіль «Хорх-91» (1937 г.), і савецкі ГАЗ-61 на базе «Эмкі» (1938 г.). Усе гэтыя машыны выпускаліся дробнымі серыямі і былі, па сутнасці, легкавымі камандзірскімі машынамі^[6].

Першы масавы армейскі паўнапрывадны аўтамабіль-пазадарожнік з залежнай падвескай усіх колаў і спрошчаным адкрытым кузавам з выразамі замест дзвярэй (тып ранэбаут — runabout) быў створаны ў ЗША ўжо пасля пачатку Другой сусветнай вайны фірмамі American Bantam, Willys-Overland і Ford Motor па тэндэры амерыканскай арміі. Машыны, якія выпускаліся Ford атрымалі найменаванне GPV (General Purpose Vehicle), гэта значыць, «Аўтамабіль агульнага прызначэння». Па першых літарах («Джы-Пі») салдаты ахрысцілі іх джыпамі. Існуе і іншая версія, згодна з якой, мянушка Jeep звязана з вайсковым слэнгам, згодна з якім пазначае «працавік», «рабацяга» і ўзыходзіць да даваеннага мультфільма пра марака Папая. Варта адзначыць, што ў Савецкім Саюзе падчас вайны ўсе амерыканскія легкавыя аўтамабілі такога тыпу называліся «вілісамі» (незалежна ад таго, кім былі рэальна зроблены: Willys або Ford), а пасля вайны за такім тыпам аўтамабіляў замацавалася зручнае у вымаўленні і напісанні слова джып, а тэрмін «пазадарожнік» (варыянт «уседарожнік») быў прыдуманы і ўкаранёны ва ўжытак у пачатку 90-х шэрагам папулярных аўтамабільных выданняў, каб не ствараць праблем з карпарацыяй «Крайслер», якая валодае гандлёвай маркай Jeep^[7].

У СССР у 1941—1945 гадах абмежаванай серыяй выпускаўся першы ў свеце паўнапрывадны седан ГАЗ-61-73 з камфартабельным закрытым кузавам ад «Эмкі», а з лета 1941 года — першы савецкі джып ГАЗ-64, празваны франтавікамі «іван-віліс» за падабенства з Willys MA узору 1941 года, якія пастаўляліся ў СССР па Ленд-лізу ў пачатковы перыяд Вялікай Айчыннай вайны. За гады Другой сусветнай вайны пазадарожнікі сталі аднымі з самых распаўсюджаных ваенных аўтамабіляў у арміях Саюзнікаў, а агульны тыраж іх выпуску дасягнуў 620 тыс. экз.

Пасля вайны да канверсійнай версіі пазадарожніка, якая атрымала гандлёвую марку Jeep CJ2A (індэкс CJ ад Civilian Jeep — цывільны джып), ва ўсім свеце праявілі цікавасць сілавыя структуры, у тым ліку ваенныя, паліцыя, пажарныя, леснікі, а таксама цывільны сектар у асобе фермераў, геолагаў, медыкаў, паляўнічых, турыстаў і інш. У шэрагу краін пачаўся выпуск уласных мадэляў-перайманняў, напрыклад, англійскай Land Rover узору 1948 года. Адной з адметных рыс аўтамабіля быў матэрыял: у 1947 годзе выпуск знішчальнікаў і бамбавікоў рэзка знізіўся, на складах назапасілася велізарная колькасць алюмінія, які каштаваў танней сталі. Гэты алюміній, які адрозніваўся каразійнай устойлівасцю, і стаў першым матэрыялам для машын Land Rover. Такім чынам, машына з самага першага дня існавання стала асацыявацца з цягавітасцю і трываласцю. Паступова канструкцыя пазадарожніка станавілася больш сталай. Так, у ЗША з 1947 года на базе Jeep CJ3 пачалі выпуск суцэльнаметалічнага трохдзвернага універсал Jeep 463, а таксама 3/4-тоннага пікапа Jeep Truck. На рубяжы 50-60-х гадоў у ЗША з’явіліся паўнапрывадныя версіі камфартабельных універсалаў (англ.: station wagon) з рамнымі шасі ад пікапаў, напрыклад, Chevrolet Suburban 1958 года і Jeep Wagoneer 1962 года.

У СССР і Заходняй Еўропе ў канцы 1950-х была мода на стварэнне паўнапрывадных мадэляў падвышанай праходнасці на базе звычайных легкавых седанаў і ўніверсалаў з узмоцненымі апорнымі кузавамі: ГАЗ-М72, Масквіч-410 і −411, Citroen 2CV Sahara (дарэчы, двухрухавіковы), Renault Nomad і г. д. У канцы 1960-х у ЗША з’явіўся першы «спартыўна-ўтылітарны аўтамабіль» (SUV) — Chevrolet Blazer 1969 года, які адрозніваўся некалькі больш кампактнымі памерамі ў параўнанні з універсалам Suburban і здымным пластыкавым дахам.

Першы еўрапейскі камфартабельны рамны пазадарожнік Range Rover з пастаянным поўным прывадам, які атрымаў мянушку «фермер у фраку» за сваю прэстыжнасць і праходнасць, быў прадстаўлены фірмай Land Rover у 1970 годзе.

У 1977 годзе ў СССР быў запушчаны ў масавую вытворчасць першы ў свеце кампактны пазадарожнік з апорным кузавам і сталым поўным прывадам ВАЗ-2121 «Ніва». Гэтая рэвалюцыйна недарагая, эканамічная і камфартабельная мадэль стала вельмі папулярнай ва ўсім свеце і фактычна выклікала з’яўленне новага класа кампактных пазадарожнікаў у Японіі і ЗША.

З сярэдзіны 1980-х да сярэдзіны 2000-х гг. на паўночнаамерыканскім рынку доля аўтамабіляў тыпу SUV, класіфікуюцца ў ЗША як Light Truck, г. зн. «лёгкія грузавікі», пастаянна павялічвалася, але ў апошнія гады іх выцясняюць больш эканамічныя і бяспечныя красоверы. У цяперашні час на сусветным рынку толькі адзінкавыя вядомыя автобрэнды не прапаноўваюць аўтамабілі тыпу SUV або SAV. 

• Аўталятучка
• Усюдыход
• Уседарожнік
• Джып
• Поўны прывад
• Праходнасць аўтамабіля
• Задача аб джыпе
• Колы нізкага ціску

• Каталог «Вседорожники 2008» — M.:Издательство «За рулем», 2008.-192 стр.-[с CD диском]
• Каталог «Внедорожник» — М.: «Издательский Дом „Третий Рим“», 2000—2005
• Л. М. Шугуров «Автомобили России и СССР», ч.1-2 — М.:ИЛБИ, 1993—1994